Το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι ο αποπληθωρισμός, αλλά οι εισοδηματικές διαφορές μεταξύ κρατών. Το ανούσιο κυνήγι των ευθυνών και γιατί η Ευρώπη πρέπει να ξαναθυμηθεί τους... τρεις σωματοφύλακες.
Μπορεί μόνη της η νομισματική πολιτική να λύσει τα βαθιά προβλήματα της ευρωζώνης;
Ο Μάριο Ντράγκι δείχνει αν μη τι άλλο να έχει το μαγικό ραβδί, είτε υπόσχεται πως θα κάνει «ο,τιδήποτε χρειαστεί» είτε σχεδιάζει αγορές τίτλων μεγάλης κλίμακας για να αποφύγει τον αποπληθωρισμό. Δυστυχώς, η νομισματική πολιτική – συμβατική ή μη – έχει τα όριά της. Ακόμη κι αν ο κ. Ντράγκι καταφέρει να αντιμετωπίσει την αποπληθωριστική απειλή, η ευρωζώνη έχειβαθιά ρήγματα να αντιμετωπίσει.
Ίσως είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, αλλά γεγονός είναι ότι τις δεκαετίες 1980 και 1990 η Ιταλία κατέγραψε μεγαλύτερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου απ' ότι η Γαλλία ή ακόμη και η Γερμανία.
Μπορεί μόνη της η νομισματική πολιτική να λύσει τα βαθιά προβλήματα της ευρωζώνης;
Ο Μάριο Ντράγκι δείχνει αν μη τι άλλο να έχει το μαγικό ραβδί, είτε υπόσχεται πως θα κάνει «ο,τιδήποτε χρειαστεί» είτε σχεδιάζει αγορές τίτλων μεγάλης κλίμακας για να αποφύγει τον αποπληθωρισμό. Δυστυχώς, η νομισματική πολιτική – συμβατική ή μη – έχει τα όριά της. Ακόμη κι αν ο κ. Ντράγκι καταφέρει να αντιμετωπίσει την αποπληθωριστική απειλή, η ευρωζώνη έχειβαθιά ρήγματα να αντιμετωπίσει.
Ίσως είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς, αλλά γεγονός είναι ότι τις δεκαετίες 1980 και 1990 η Ιταλία κατέγραψε μεγαλύτερη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου απ' ότι η Γαλλία ή ακόμη και η Γερμανία.
Από το 1999 -μετά τη δημιουργία του ευρώ – υπήρξε μία δραματική ανατροπή ρόλων. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στη Γερμανία αυξήθηκε κατά περίπου 20% ενώ, σοκάροντας άπαντες, τα εισοδήματα στην Ιταλία έχουν ουσιαστικά μειωθεί. Το 1999, το βιοτικό επίπεδο στην Ιταλία ήταν στο 90% του γερμανικού. Μέσα σε διάστημα 15 ετών το ποσοστό αυτό μπορεί να υποχωρήσει στο 60%, εάν συνεχιστεί η υφιστάμενη τάση.
Για να το θέσουμε διαφορετικά, το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι μόνο ο πληθωρισμός ή οι περιστασιακές αναταράξεις στις αγορές κρατικών ομολόγων. Αφορά, περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, τοδιευρυμένο χάσμα ανάμεσα στο βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφόρων εθνών της ενιαίας νομισματικής ένωσης.
Οι αισιόδοξοι –και όσοι ακολουθούν την τευτονική γραμμή– θα υποστηρίξουν αδιαμφισβήτητα ότι η Ιταλία θα πρέπει να προσπαθήσει να μιμηθεί την Ισπανία, ένα έθνος που βίωσε μαζική απώλεια ανταγωνιστικότητας προ της χρηματοοικονομικής κρίσης αλλά, με έναν συνδυασμό οδυνηρής δημοσιονομικής λιτότητας και εργασιακών μεταρρυθμίσεων, γύρισε επιτέλους σελίδα. Η ιταλική οικονομία άλλωστε, ακόμη συρρικνώνεται, αλλά η ισπανική φαίνεται πως παίρνει νέα πνοή.
Το πρόβλημα όμως, είναι ότι τελικά, τα οφέλη της Ισπανίας και οι ζημίες της Ιταλίας αλληλοσυνδέονται. Η μείωση του κόστους εργασίας στην Ισπανία επέτρεψε στην χώρα να αποδώσει η «εσωτερική υποτίμηση» που σχετίζεται τελικά με τις πιέσεις αποπληθωρισμού. Εξ ορισμού όμως, η «εσωτερική υποτίμηση» της Ισπανίας πρέπει να είναι «εσωτερική ανατίμηση» και κάποιου άλλου. Εντός της ευρωζώνης, οι χαμένοι σε αυτή την περίπτωση είναι η Ιταλία και η Γαλλία.
Εάν Γαλλία και Ιταλία ακολουθούσαν την ισπανική προσέγγιση, τότε η Ισπανία δεν θα απέδιδε τόση εσωτερική υποτίμηση και η ευρωζώνη συνολικά θα κοιτούσε ακόμη περισσότερο την άβυσσο του αποπληθωρισμού. Αυτό αντικατοπτρίζει ένα βασικό σχεδιαστικό ελάττωμα. Χάρη στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση και όσα ακολούθησαν αργότερα στην ευρωζώνη, γνωρίζουμε τώρα ότι, στην ευρωζώνη, κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται συστημικό πρόβλημα το οποίο απαιτεί συλλογική δράση, συνήθως ερμηνεύεται ως μία σειρά ατομικών παραπτωμάτων.
Το να παραδεχθείς ωστόσο, ότι το πρόβλημα είναι συστημικό είναι ένα βήμα. Η πρόκληση είναι να συμφωνήσουν κράτη πιστωτές και κράτη οφειλέτες ότι είναι απλώς οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Η Γερμανία συνήθως επιρρίπτει τις ευθύνες σε αυτά που θεωρεί ότι είναι τα πιο άσωτα κράτη της νοτίου Ευρώπης για τα υπερβολικά μεγάλα ελλείματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. Τα ελλείμματα αυτά όμως, δεν είναι τίποτα άλλο από τον αντικατοπτρισμό του υπερβολικά μεγάλου πλεονάσματος που καταγράφει το γερμανικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και, κατά συνέπεια, ο γερμανικός «κορεσμός» αποταμιεύσεων. Αυτό το παιχνίδι ευθυνών μειώνει τις πιθανότητες να ληφθεί συλλογική δράση.
Οι επιτυχημένες νομισματικές ενώσεις – οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι δύο παραδείγματα – ευδοκίμησαν λόγω της αρχής συλλογικής δράσης (και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να σκεφτούν οι ψηφοφόροι της Σκωτίας), επειδή έχουν θεσμικούς διακανονισμούς που δεν επιτρέπουν στον «ισχυρό» να επιβάλει όλο το κόστος προσαρμογής στον «αδύναμο». Αυτό συμβαίνει είτε μέσω της δημοσιονομικής ένωσης είτε – όπως στην ΗΠΑ και τις πολιτείες που την αποτελούν – μέσω περιστασιακής πτώχευσης και αναδιάρθρωσης χρέους.
Η ευρωζώνη δεν έχει υιοθετήσει καμία από αυτές τις προσεγγίσεις.
Το 2012, οκ. Ντράγκι λίγο ή πολύ υιοθέτησε αυτή τη θέση δηλώνοντας ότι «εάν θέλουμε μία δημοσιονομική ένωση θα πρέπει να αποδεχθούμε κάποια εκχώρηση της δημοσιονομικής κυριαρχίας από τις εθνικές κυβερνήσεις σε ένα κεντρικό όργανο κάποιας μορφής». Έκτοτε, εν μέρει λόγω της συνεχιζόμενης νομισματικής στήριξης, έχει καταγραφεί ελάχιστη πρόοδος. Αυτό είναι δυσάρεστο για το μέλλον του ευρώ. Ο κίνδυνος τώρα είναι να διευρυνθεί το εισοδηματικό χάσμα που θα μπορούσε να δημιουργήσει πολιτική κρίση σε ένα ή και περισσότερα κράτη-μέλη του ευρώ.
Ήρθε η ώρα να εδραιωθεί η αρχή «Όλοι για Έναν και Ένας για Όλους». Είναι προτιμότερο να καλωσορίσουμε τους Τρεις Σωματοφύλακες από τους Τέσσερις Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης.
*Ο Stephen King είναι Chief Global Economist της HSBC και συγγραφέας του «When the Money Runs Out»
http://www.euro2day.gr/
http://dia-kosmos.blogspot.gr/
Για να το θέσουμε διαφορετικά, το πρόβλημα της ευρωζώνης δεν είναι μόνο ο πληθωρισμός ή οι περιστασιακές αναταράξεις στις αγορές κρατικών ομολόγων. Αφορά, περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο, τοδιευρυμένο χάσμα ανάμεσα στο βιοτικό επίπεδο μεταξύ των διαφόρων εθνών της ενιαίας νομισματικής ένωσης.
Οι αισιόδοξοι –και όσοι ακολουθούν την τευτονική γραμμή– θα υποστηρίξουν αδιαμφισβήτητα ότι η Ιταλία θα πρέπει να προσπαθήσει να μιμηθεί την Ισπανία, ένα έθνος που βίωσε μαζική απώλεια ανταγωνιστικότητας προ της χρηματοοικονομικής κρίσης αλλά, με έναν συνδυασμό οδυνηρής δημοσιονομικής λιτότητας και εργασιακών μεταρρυθμίσεων, γύρισε επιτέλους σελίδα. Η ιταλική οικονομία άλλωστε, ακόμη συρρικνώνεται, αλλά η ισπανική φαίνεται πως παίρνει νέα πνοή.
Το πρόβλημα όμως, είναι ότι τελικά, τα οφέλη της Ισπανίας και οι ζημίες της Ιταλίας αλληλοσυνδέονται. Η μείωση του κόστους εργασίας στην Ισπανία επέτρεψε στην χώρα να αποδώσει η «εσωτερική υποτίμηση» που σχετίζεται τελικά με τις πιέσεις αποπληθωρισμού. Εξ ορισμού όμως, η «εσωτερική υποτίμηση» της Ισπανίας πρέπει να είναι «εσωτερική ανατίμηση» και κάποιου άλλου. Εντός της ευρωζώνης, οι χαμένοι σε αυτή την περίπτωση είναι η Ιταλία και η Γαλλία.
Εάν Γαλλία και Ιταλία ακολουθούσαν την ισπανική προσέγγιση, τότε η Ισπανία δεν θα απέδιδε τόση εσωτερική υποτίμηση και η ευρωζώνη συνολικά θα κοιτούσε ακόμη περισσότερο την άβυσσο του αποπληθωρισμού. Αυτό αντικατοπτρίζει ένα βασικό σχεδιαστικό ελάττωμα. Χάρη στην παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση και όσα ακολούθησαν αργότερα στην ευρωζώνη, γνωρίζουμε τώρα ότι, στην ευρωζώνη, κάτι που θα έπρεπε να θεωρείται συστημικό πρόβλημα το οποίο απαιτεί συλλογική δράση, συνήθως ερμηνεύεται ως μία σειρά ατομικών παραπτωμάτων.
Το να παραδεχθείς ωστόσο, ότι το πρόβλημα είναι συστημικό είναι ένα βήμα. Η πρόκληση είναι να συμφωνήσουν κράτη πιστωτές και κράτη οφειλέτες ότι είναι απλώς οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Η Γερμανία συνήθως επιρρίπτει τις ευθύνες σε αυτά που θεωρεί ότι είναι τα πιο άσωτα κράτη της νοτίου Ευρώπης για τα υπερβολικά μεγάλα ελλείματα στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. Τα ελλείμματα αυτά όμως, δεν είναι τίποτα άλλο από τον αντικατοπτρισμό του υπερβολικά μεγάλου πλεονάσματος που καταγράφει το γερμανικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και, κατά συνέπεια, ο γερμανικός «κορεσμός» αποταμιεύσεων. Αυτό το παιχνίδι ευθυνών μειώνει τις πιθανότητες να ληφθεί συλλογική δράση.
Οι επιτυχημένες νομισματικές ενώσεις – οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι δύο παραδείγματα – ευδοκίμησαν λόγω της αρχής συλλογικής δράσης (και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να σκεφτούν οι ψηφοφόροι της Σκωτίας), επειδή έχουν θεσμικούς διακανονισμούς που δεν επιτρέπουν στον «ισχυρό» να επιβάλει όλο το κόστος προσαρμογής στον «αδύναμο». Αυτό συμβαίνει είτε μέσω της δημοσιονομικής ένωσης είτε – όπως στην ΗΠΑ και τις πολιτείες που την αποτελούν – μέσω περιστασιακής πτώχευσης και αναδιάρθρωσης χρέους.
Η ευρωζώνη δεν έχει υιοθετήσει καμία από αυτές τις προσεγγίσεις.
Το 2012, οκ. Ντράγκι λίγο ή πολύ υιοθέτησε αυτή τη θέση δηλώνοντας ότι «εάν θέλουμε μία δημοσιονομική ένωση θα πρέπει να αποδεχθούμε κάποια εκχώρηση της δημοσιονομικής κυριαρχίας από τις εθνικές κυβερνήσεις σε ένα κεντρικό όργανο κάποιας μορφής». Έκτοτε, εν μέρει λόγω της συνεχιζόμενης νομισματικής στήριξης, έχει καταγραφεί ελάχιστη πρόοδος. Αυτό είναι δυσάρεστο για το μέλλον του ευρώ. Ο κίνδυνος τώρα είναι να διευρυνθεί το εισοδηματικό χάσμα που θα μπορούσε να δημιουργήσει πολιτική κρίση σε ένα ή και περισσότερα κράτη-μέλη του ευρώ.
Ήρθε η ώρα να εδραιωθεί η αρχή «Όλοι για Έναν και Ένας για Όλους». Είναι προτιμότερο να καλωσορίσουμε τους Τρεις Σωματοφύλακες από τους Τέσσερις Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης.
*Ο Stephen King είναι Chief Global Economist της HSBC και συγγραφέας του «When the Money Runs Out»
http://www.euro2day.gr/
http://dia-kosmos.blogspot.gr/