Τα “παιδιά” του Πούτιν καθορίζουν το μέλλον της Ρωσίας

Του Ιβαν Κράστεβ 

Οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές στη Ρωσία οδήγησαν σε μια εντυπωσιακή, αν και όχι απροσδόκητη, νίκη του Βλαντίμιρ Πούτιν, ο οποίος επανεξελέγη για μια τέταρτη θητεία με μεγάλη διαφορά και μεγάλη συμμετοχή. 

Οι εκλογές αυτές όμως δεν ήταν μόνο για την επανεκλογή του Πούτιν. Σηματοδοτούν και την έναρξη της μετα-πουτινικής Ρωσίας. Γιατί ενώ ο ρώσος πρόεδρος έχει αποσπάσει λαϊκή υποστήριξη για την προσάρτηση της Κριμαίας ή την αντιπαράθεση με τη Δύση, θέλει τώρα να διαβεβαιώσει τους απλούς Ρώσους ότι το καθεστώς του θα επιβιώσει και μετά την αποχώρηση του ίδιου από το Κρεμλίνο. 

Ο σημερινός ρόλος του Πούτιν στο ρωσικό φαντασιακό είναι παρόμοιος με εκείνον των ηγετών των μετα-αποικιακών απελευθερωτικών κινημάτων κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970. 

Ο ρώσος πρόεδρος θεωρείται ιδρυτής ενός νέου ρωσικού κράτους, ο άνθρωπος που έσωσε την αξιοπρέπεια της Ρωσίας και αποκατέστησε το καθεστώς της ως μεγάλης δύναμης. 

Και αντίθετα με τις δυτικές φαντασιώσεις, οι Ρώσοι κάτω των 25 ετών είναι μεταξύ των μεγαλύτερων υποστηρικτών του. 

Οι νέοι αυτοί όχι μόνο τον ψηφίζουν, αλλά θέλουν να γίνουν σαν κι αυτόν. Το 76% των ανθρώπων μεταξύ 18 και 30 ετών θεωρούν πολύ τιμητική τη δουλειά στις υπηρεσίες ασφαλείας, έναντι 59% για τους άνω των 60 ετών. 

Όπως παρατηρούν οι αναλυτές Αντρέι Κολέσνικοφ και Ντένις Βολκόφ, δεν υπάρχει στη ρωσική κοινωνία καμιά συζήτηση για το πρόσωπο του Πoύτιν. «Κανείς σχεδόν δεν αμφισβητεί τη νομιμότητά του», έγραψαν σε μια πρόσφατη μελέτη του Carnegie Moscow Center. «Αποτελεί μια σταθερά, το πορτρέτο στον τοίχο που δεν μπορεί πλέον να αφαιρεθεί». 

Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί σε αυτούς που τα πορτρέτα τους δεν είναι κρεμασμένα στον τοίχο. Στα τέλη του 2011, το περιοδικό Russian Reporter δημοσίευσε μια μελέτη της ρωσικής ελίτ που αποκάλυπτε ότι ο σημαντικότερος δείκτης για τη συμμετοχή στον κύκλο της ελίτ (οι 300 ανώτερες κυβερνητικές θέσεις) ήταν η γνωριμία με τον Πούτιν πριν γίνει πρόεδρος. Με άλλα λόγια, η Ρωσία κυβερνάται τα τελευταία 18 χρόνια από έναν κύκλο φίλων και Πατριωτών. 

Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο πρόεδρος σκοπεύει να αφαιρέσει την εξουσία από αυτόν τον κύκλο. Είναι σαφές όμως ότι σκοπεύει να ανοίξει το σύστημα σε πιστούς «outsiders» – ιδιαίτερα νέους -προκειμένου να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσής του. Είναι έτοιμος δηλαδή να προσφέρει μια διαγενεακή αλλαγή ως υποκατάστατο της πολιτικής αλλαγής. 

Αντίθετα με τον Μπόρις Γιέλτσιν, όταν ο Πούτιν σκέφτεται τα επόμενα χρόνια δεν σκέφτεται τον διάδοχό του, αλλά τη διάδοχη γενιά. Σχεδιάζει μια μεταβίβαση της εξουσίας από τη γενιά του στη «γενιά Πούτιν», αποτελούμενη από πολιτικούς που ωρίμασαν στην περίοδο της διακυβέρνησής του και διαμορφώθηκαν από αυτήν. 

Η διαδικασία αυτή έχει ήδη αρχίσει: στους τελευταίους μήνες πριν από τις εκλογές, εννιά νέοι πολιτικοί διορίστηκαν περιφερειακοί κυβερνήτες. 

Ο Πούτιν ελπίζει ότι αυτή η γενιά θα υπερασπιστεί το μεγαλύτερό του επίτευγμα: την αποκατάσταση του κύρους της Ρωσίας, που είναι πλέον ικανή και αποφασισμένη να αντισταθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για τον Πούτιν, μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική δεν αποτελεί εργαλείο, αλλά απώτατο στόχο. 

Ο νέος κύκλος περιλαμβάνει νέους τεχνοκράτες με διαφορετικά υπόβαθρα και εμπειρίες, αλλά ένα κοινό σημείο: είναι πιστοί στο καθεστώς, έχοντας επίγνωση των ατελειών του. Θεωρούν τον εαυτό τους διαχειριστή κρίσεων, όχι οραματιστή ηγέτη. Εμπιστεύονται την τεχνολογία, αλλά όχι και την πολιτική. Ξέρουν πώς να εφαρμόζουν τις οδηγίες του Πούτιν, όχι όμως και πώς να διαφωνούν μαζί του. «Καθοδηγητής» τους είναι ο Σεργκέι Κιριγιένκο, σημερινός αναπληρωτής προσωπάρχης του προέδρου, που το 1998 σε ηλικία 36 των ήταν πρωθυπουργός του Γιέλτσιν και υπόδειγμα νεαρού φιλελεύθερου μεταρρυθμιστή. 

Με αυτή την έννοια, η αντίθεση ανάμεσα στους νέους μεταρρυθμιστές του Γιέλτσιν στα τέλη της δεκαετίας του ?90 και τους νέους τεχνοκράτες του Πούτιν είναι αποκαλυπτική. Οι μεταρρυθμιστές του Γιέλτσιν είχαν ένα καθαρό πολιτικό προφίλ: ήταν φιλελεύθεροι, φιλοδυτικοί και δρούσαν ομαδικά, υποστηρίζοντας ο ένας τον άλλον. Είχαν πολιτικές φιλοδοξίες και έβλεπαν τον εαυτό τους ως μια πολιτική δύναμη ανεξάρτητα από τη σχέση τους με το Κρεμλίνο. 

Οι νέοι τεχνοκράτες του Πούτιν, αντίθετα, είναι ειδικοί στα οικονομικά, χωρίς σαφείς πολιτικές πεποιθήσεις ή κάποια στράτευση. Δεν δρουν ομαδικά και δεν αλληλοϋποστηρίζονται. Μέχρι πρόσφατα, ύστερα από κάθε εκλογική αναμέτρηση, το ερώτημα ήταν ποιος θα υπερίσχυε στο Κρεμλίνο: οι φιλοδυτικοί εκσυγχρονιστές ή οι αντιδυτικοί σκληροπυρηνικοί; 

Το ερώτημα δεν τίθεται πλέον. Το να μιλάς αγγλικά, να έχεις αποφοιτήσει από το Χάρβαρντ ή να εργάζεσαι σε μια μεγάλη δυτική εταιρεία δεν λέει πλέον πολλά για τις πολιτικές απόψεις των αυριανών ηγετών της Ρωσίας. 

Η γενιά Πούτιν είναι δυτικότροπη αλλά όχι φιλοδυτική. Η επικείμενη διαγενεακή αλλαγή στη ρωσική πραγματικότητα δεν λέει πολλά για το μέλλον του καθεστώτος, γιατί ο πρόεδρος Πούτιν είναι το μεγαλύτερό τους κεφάλαιο και ταυτόχρονα το πιο αδύνατο σημείο τους. Κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή στον βαθμό που διορίζει μόνο ανθρώπους με μετριοπαθείς απόψεις που γνωρίζουν πώς να δουλέψουν αποτελεσματικά για τον πρόεδρο, αλλά δεν μπορεί να γίνουν πρόεδροι. 

Η ειρωνεία είναι ότι ο Πούτιν τοποθετεί αυτούς τους νέους τεχνοκράτες σε θέσεις εξουσίας ως εναλλακτική λύση στην αποτυχημένη του προσπάθεια να εγκαθιδρύσει εκ νέου τον σημερινό πρωθυπουργό Ντμίτρι Μεντβέντεφ ως διάδοχό του. Στην πραγματικότητα όμως, η γενιά Πούτιν είναι απλώς ένας συλλογικός Μεντβέντεφ. Και όταν αναρωτιέται πώς θα είναι η μεταπουτινική Ρωσία, ο πρόεδρος επιτρέφει στο σημείο που βρισκόταν όταν τοποθέτησε τον Μεντβέντεφ στο Κρεμλίνο κι εκείνος επέστρεψε στο παλιό του γραφείο. (*) 

Ο Ιβάν Κράστεβ είναι πρόεδρος του Center for Liberal Strategies που εδρεύει στη Βιέννη (Πηγή: The New York Times)

http://dia-kosmos.blogspot.gr/