 |
| Στη στρογγυλή σφραγίδα της Αναξαγορείου Σχολής υπήρχε στο κέντρο ένα λυχνάρι και το ρητό του Αναξαγόρα του Κλαζομένιου: “ΟΙ ΤΟΥ ΛΥΧΝΟΥ ΧΡΕΙΑΝ ΕΧΟΝΤΕΣ ΕΛΑΙΟΝ ΕΠΙΧΕΟΥΣΙ” |
Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη των χιλιάδων θυμάτων της μικρασιατικής τραγωδίας πριν από 87 χρόνια και στη σπουδάζουσα νεολαία της Κρήτης με καταγωγή από την Ιωνική Γη.
Τις μέρες αυτές του φθινοπώρου που ανοίγουν τις πύλες τους τα σχολειά και τα πανεπιστήμια, είναι επίκαιρο κανείς να θυμάται τους φάρους εκείνους του ελληνισμού που κράτησαν ζωντανό μέσα στη καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το ελεύθερο ελληνικό πνεύμα και τις ιωνικές πνευματικές παραδόσεις. Είναι γνωστό σε όλους ότι οι επιστήμες και τα γράμματα γνώρισαν ιδιαίτερη άνθιση στα παράλια της ιωνικής μικρασιατικής γης από την πληθώρα ευφυών αρχαίων προγόνων μας όπως ο Όμηρος, ο Πυθαγόρας κι ο Αναξαγόρας, που «εκκολάφθηκαν» και μεγαλούργησαν μέσα στη θερμοκοιτίδα του Αιγαϊκού πολιτισμού. Ο τελευταίος μάλιστα καταγόταν από τις αρχαίες Κλαζομενές δίπλα στην ανατολική ακτή του Αιγαίου, στη σημερινή Σκάλα Βουρλών δηλ. το επίνειο της αγροτικής κωμόπολης των Βουρλών μερικά χιλιόμετρα μακρυά από την Σμύρνη.
Τα ανυπότακτα Βουρλά με τους 35.000 έλληνες οθωμανούς υπήκοους σε σύνολο 50.000 κατοίκων λίγο πριν την καταστροφή του 1922, πιστά στο εθνικό τους καθήκον δεν έφτιαξαν μόνο εκκλησιές για να διατηρήσουν την μετεξελιγμένη βυζαντινή χριστιανική πίστη τους, αλλά και ξεχωριστά πνευματικά ιδρύματα. Το σημαντικότερο από τα οποία ήταν και η Αναξαγόρειος Σχολή, σε ανάμνηση του συντοπίτη προγόνου τους.
Η Σχολή αυτή που αρχικά ονομαζόταν ως Σχολειό της Παναγίας δίπλα στη τοπική μητρόπολη, ουσιαστικά ιδρύθηκε με την αγορά ενός κτιρίου το 1780. Στη συνεχεία ανοικοδομήθηκε με συνεχείς εισφορές των ντόπιων κάπου στα 1850. Το όνομα Αναξαγόρειος το έλαβε περίπου στα 1870 με την καθοδήγηση της Δημογεροντίας, όταν έγινε και σημαντική επέκταση του κτιρίου. Μάλιστα το 1892 όταν η ελληνική κοινότητα είχε γίνει πανίσχυρη στην περιοχή, εκδόθηκε και σουλτανικό φιρμάνι για άδεια ανέγερσης σχολείου, μέχρι την τελική μορφή που πήρε στις αρχές του 20ου αιώνα μετά από μαραθώνιες εισφορές σε χρήμα, τιμαλφή και εργασία των φτωχότερων.
Το 1910 έγιναν τα εγκαίνια της μεγαλύτερης σχολής του έθνους στη Μικρασία, με 1800 μαθητές(!) και αξιόλογους δασκάλους. Η σχολή εφάρμοζε το πρόγραμμα της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης και διέθετε προκαταρκτικές τάξεις, Αστική Σχολή εξατάξια, Ημιγυμνάσιο, Αρρεναγωγείο, Παρθεναγωγείο και Νυχτερινή σχολή.
Οι δάσκαλοι μάλιστα που μορφώθηκαν στην Αναξαγόρειο σχολή τροφοδότησαν όλα τα σχολεία του ελληνισμού της Μικρασίας και διατήρησαν άσβεστη τη φλόγα της ελληνικής παράδοσης.
Η σχολή ολοκληρώθηκε στα πρότυπα του κτιρίου της παλιάς Βουλής , του σημερινού Ιστορικού Μουσείου, στην καρδιά της Αθήνας (οδό Σταδίου) με το άγαλμα του Κολοκοτρώνη στην είσοδο. Το κτήριο αυτό στο οποίο αγόρευσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι αντίπαλοί του μέχρι το 1935, οπότε μετετράπηκε σε Υπουργείο Δικαιοσύνης, θεμελιώθηκε το 1858 από την βασίλισσα Αμαλία και ολοκληρώθηκε το 1875 σε σχέδια κυρίως του Γάλλου αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανζέ. Δηλ. την περίοδο που είχε ξεκινήσει η ανακατασκευή της Αναξαγορείου σχολής. Γι΄αυτό και έμοιαζε σημαντικά το ένα κτήριο στο άλλο (βλ. φωτογραφία), ώστε να μπορεί να αναλογιστούμε όλοι εμείς οι νεότεροι πως ήταν αυτό το οικοδομικό κόσμημα με βιβλιοθήκη, υπόγειο γυμναστήριο και εργαστήριο Φυσικοχημείας.
Δυστυχώς το κτήριο αυτό με τους Δωρικούς Κίονες στην είσοδό του, λίγα χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του, δέχτηκε σημαντικά πλήγματα και υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο (1917), εξ αιτίας της επίταξής του από τον Οθωμανικό στρατό και τους βομβαρδισμούς των Αγγλικών πλοίων. Στις μνήμες των μικρών τότε μικρασιατών (λίγο πριν το ΄22) που έπαιζαν στα ρηχά νερά του κόλπου της Σκάλας είναι ζωντανές οι εικόνες με τα εκατοντάδες φυτίλια για εκρηκτικά που ήταν ξεβρασμένα στη περιοχή, απόδειξη για τα πολεμικά γεγονότα που είχαν λάβει χώρα, στην εμπόλεμη αυτή ζώνη.
Τα μαθήματα, που συνεχίστηκαν μέσα σε νάρθηκες εκκλησιών, απ΄όσους δάσκαλους δεν είχαν επιστρατευθεί, επαναλήφθηκαν εντός της σχολής το 1918, μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού, που έμελλε να διακοπεί οριστικά και αμετάκλητα στις 29 Αυγούστου του ΄22 (με το παλιό ημερολόγιο) που μπήκαν οι άτακτοι Τούρκοι στη πόλη και μεταξύ άλλων πυρπόλησαν το κόσμημα αυτό της Ιωνικής Γης. Αργότερα μάλιστα λόγω του ιδιαίτερου μίσους που υπήρχε για την περιοχή από τους Τούρκους , όλα τα κτίσματα που είχαν πυρποληθεί στην ελληνική γειτονιά, ισοπεδώθηκαν και επανοικοδομήθηκαν. Γι ΄αυτό και στα Βουρλά δεν σώζονται πολλά ελληνικά κτίρια, πέραν όσων ήταν κοντά στον τούρκικο μαχαλά και δεν πυρπολήθηκαν. Σήμερα στη θέση της σχολής, βρίσκεται το φτωχό κτήριο του τοπικού σχολείου.
Το πνεύμα βέβαια του Αναξαγόρα που γεννήθηκε στις Κλαζομενές το 500 π.Χ. και μεγαλούργησε στην Αθήνα δίπλα στον Περικλή, δεν έσβησε ακόμη κι αν το μίσος που καλλιεργήθηκε πάνω στη θρησκευτική διαφορετικότητα, αν και είχε καθαρά ταξική και οικονομική βάση, τόσα χρόνια ανάμεσα στους δύο λαούς οδήγησε το αρχιτεκτονικό και πνευματικό αυτό κόσμημα στον αφανισμό.
Θυμίζουμε ότι ο Αναξαγόρας πήγε το 462 πΧ στην Αθήνα όπου έγινε δάσκαλός πολλών επιφανών όπως του Σωκράτη και του Ευριπίδη. Γνωρίστηκε με τον Περικλή και έγινε δάσκαλός του και αργότερα πιθανόν και σύμβουλός του. Τα ενδιαφέροντά του ήταν πολλά και ασχολήθηκε με πολλούς κλάδους της επιστήμης (μαθηματικά, αστρονομία, ιατρική) και με την κοσμογονία, όπου διαμόρφωσε δική του θεωρία γύρω από την ύλη και τα στοιχεία που την απαρτίζουν, ονομάζοντάς το σύμπαν για πρώτη φορά ως «Κόσμο». Όρισε τις έννοιες του «Νου» της δύναμης δηλ. που κινεί εξωτερικά και σχηματίζει την ύλη, το «Είναι». Αντίθετα με την κοινή πίστη των συγχρόνων του πίστευε ότι ο Ήλιος δεν ήταν θεός, αλλά μία διάπυρη σφαίρα και πως η Σελήνη ήταν διάσπαρτη με κοιλάδες και όρη, όπως και η Γη. Υποστήριξε ακόμα ότι η Σελήνη δεν είναι αυτόφωτο σώμα αλλά αντανακλά το φως του Ήλιου. Επίσης πίστευε για το Γαλαξία ότι αποτελείται από αστέρια τα οποία καθώς περιστρέφονται σχηματίζουν πλανητικά συστήματα, όπως επίσης πίστευε για τους μετεωρίτες ότι ήταν ουράνια σώματα τα οποία τα έλκυε κάποιες φορές η Γη και τύχαινε να πέσουν στην επιφάνειά της. Όπως ήταν φυσικό για την εποχή εκείνη η θεωρία αυτή ήταν αρκετά αιρετική.
Τελικά κατηγορήθηκε για ασέβεια «εισάγων καινά δαιμόνια» και καταδικάστηκε σε θάνατο, τον οποίο απέφυγε με την βοήθεια του Περικλή. Δεν απέφυγε όμως τη δίωξη στη Λάμψακο μέχρι το θάνατό του (428π.Χ) από τους ολιγαρχικούς, που ήταν αντίθετοι με τις ιδέες που προπαγάνδιζε. Εκεί πέθανε τιμώμενος από τους κατοίκους της, οι οποίοι και ανέγραψαν στον τάφο του: “Εδώ αναπαύεται ο Αναξαγόρας, που για τον ουράνιο κόσμο βρήκε την αλήθεια”.
Για τον ίδιο λόγο κι ο Περικλής επειδή διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Αναξαγόρα, κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του «επί αθεϊα».tigilis@vip.gr
(*) O Γ.Τίγκιλης είναι γραμματέας του Συλλόγου Σμυρναίων Ηρακλείου
http://dia-kosmos.blogspot.gr/
Comments