Οι ΗΠΑ ως εφαλτήριο για την Κίνα
Για μεγάλο χρονικό διάστημα πίστευα ότι η Κίνα δεν θα καταφέρει ποτέ να γίνει η κυρίαρχη υπερδύναμη του κόσμου. Υπήρχαν πολλοί λόγοι για να το πιστεύω: η δημογραφική της εξέλιξη, η οποία την καταδικάζει να γεράσει πριν πλουτίσει· ο τομέας των ακινήτων της σε επανειλημμένη κρίση, με δεκάδες «πόλεις φαντάσματα»· η ρύπανση που ρημάζει εκατοντάδες βιομηχανικές περιοχές· η κατανάλωση άνθρακα, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από όλου του υπόλοιπου κόσμου μαζί· η γραφειοκρατική δικτατορία της, η οποία καταπνίγει την πρωτοβουλία και σκορπά τον φόβο· το μη μετατρέψιμο νόμισμά της· και, τέλος, η ιστορία και ο πολιτισμός της, τα οποία ποτέ δεν επικεντρώθηκαν στην κατάκτηση γειτονικών εδαφών ή στην ιδεολογική ή πολιτιστική κυριαρχία στον κόσμο, όπως όλες οι άλλες αυτοκρατορίες στο παρελθόν.
Και όμως, χάρη στις Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα μπορεί να γίνει η κορυφαία δύναμη του κόσμου: Επιλέγοντας να μην βοηθήσει τους συμμάχους τους, να μειώσει τις δαπάνες για την έρευνα και να καταστρέψει όλες τις μορφές ήπιας ισχύος, ο Ντόναλντ Τραμπ καταστρέφει τα θεμέλια της αμερικανικής αυτοκρατορίας, η οποία είχε ήδη αποδυναμωθεί σημαντικά από τους προκατόχους του. Τώρα ενεργεί όχι μόνο σαν να είναι ο καλύτερος φίλος της Ρωσίας, αλλά και της Κίνας. Και ο χειρότερος εχθρός των Ευρωπαίων.
Όλα συνέβησαν πολύ γρήγορα: το 1995, το ΑΕΠ της Κίνας ήταν το ένα δέκατο του ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών – το 2024, ήταν 15% υψηλότερο σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης και σήμερα αντιπροσωπεύει το 18% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Κατά την ίδια περίοδο, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε από 5% σε 30%. Ενώ η Κίνα δεν διέθετε τρένα υψηλής ταχύτητας το 2003, από το 2011 διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο στον κόσμο και θα διαθέτει περισσότερα από 40.000 χιλιόμετρα σιδηρόδρομου μέχρι το 2025. Παρήγαγε περισσότερο χάλυβα μέσα σε δύο χρόνια (το 2023 και το 2024) από ό,τι έχει παραγάγει η Βρετανία από το 1800 έως σήμερα και έχει ρίξει περισσότερο μπετόν τα τελευταία δύο χρόνια από ό,τι οι ΗΠΑ από την ανεξαρτησία τους. Επιπλέον, αντιπροσωπεύει το ήμισυ του παγκόσμιου χαλκού και ελέγχει τα δύο τρίτα του λιθίου και του κοβαλτίου στον κόσμο και σχεδόν το 70% των σπάνιων γαιών. Παράγει περίπου το 80% των μπαταριών στον κόσμο. Επτά από τα δέκα μεγαλύτερα λιμάνια του κόσμου βρίσκονται στην Κίνα· κανένα δεν βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες δεν διαθέτουν πλέον ναυπηγείο ή εφοπλιστή παγκόσμιας εμβέλειας.
Η Κίνα έχει οργανώσει απεριόριστη ψηφιακή επιτήρηση που επιτρέπει στο Κόμμα να εντοπίζει τους ταραχοποιούς πριν καν γίνουν γνωστοί. Τα κοινωνικά της δίκτυα είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά· το νόμισμά της είναι εξ ολοκλήρου ηλεκτρονικό· τα αφεντικά και οι διοικητικοί υπάλληλοι αρχίζουν να έχουν εικονικούς σωσίες που απαντούν για λογαριασμό τους, έχοντας καταγράψει εκ των προτέρων όλες τις πιθανές απαντήσεις· η χώρα διαθέτει μεγάλο αριθμό μηχανολόγων σε πολλούς τομείς αιχμής και στη συμβατική βιομηχανία, κάτι που δεν συμβαίνει ούτε στις Ηνωμένες Πολιτείες ούτε στην Ευρώπη. Έχει αναπτύξει μια πολύ ιδιαίτερη εργασιακή ηθική και κουλτούρα καινοτομίας, ενώ συνεχίζει να εκμεταλλεύεται αναίσχυντα πληθυσμούς που βρίσκονται σχεδόν σε καθεστώς δουλείας. Σήμερα, διαθέτει μια βιομηχανία υψηλών επιδόσεων, που παράγει τα πάντα, από ρούχα και παιχνίδια μέχρι αεροπλανοφόρα, drones, υπολογιστές, τηλέφωνα και πυρηνικούς σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Στη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης είναι περισσότερο από δέκα χρόνια μπροστά από τον υπόλοιπο κόσμο. Τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητά της κινούνται σε πολλές πόλεις. Είναι σε θέση να κατακλύσει όλες τις παγκόσμιες αγορές, τουλάχιστον όσες παραμένουν ανοιχτές, με ηλεκτρικά αυτοκίνητα, υπολογιστές και οικιακές συσκευές χωρίς να μπορεί κανείς να την ανταγωνιστεί. Θα μπορούσε ακόμη και να αποφασίσει, μέσω ενός είδους αντίστροφου προστατευτισμού, να αρνηθεί να πουλήσει σπάνιες γαίες, υπολογιστές ή κινητά τηλέφωνα σε οποιονδήποτε επιδιώκει να την βλάψει.
Αυτή η εξουσία δεν είναι πια τοπική. Η Κίνα έχει πλέον μια ισχυρή παγκόσμια παρουσία για να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό της με μέταλλα, πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα, γεωργικά προϊόντα, ξυλεία και καπνό από την Αφρική και τη Βραζιλία. Οι κινεζικές εταιρείες κατασκευάζουν και χρηματοδοτούν χιλιάδες αεροδρόμια, νοσοκομεία, λιμάνια, στάδια και κυβερνητικά κτίρια. Έχουν κατασκευάσει περισσότερα από 300 φράγματα, χιλιάδες χιλιόμετρα δρόμων και σιδηροδρόμων και αγωγούς σε πολλές αφρικανικές χώρες. Έχουν αφαιρέσει από τους Αφρικανούς τα ορυκτά και τα δάση τους, χρεώνοντας τις χώρες αυτές και παρέχοντας στις κυβερνήσεις τους εξελιγμένα εργαλεία καταστολής.
Σχεδόν τίποτα δεν φαίνεται να μπορεί να εμποδίσει την Κίνα να γίνει η νέα αυτοκρατορική υπερδύναμη. Ειδικά αν η Αμερική αποσυρθεί από όλα αυτά τα εδάφη και εγκαταλείψει τη βασική έρευνα. Η Κίνα θα μπορούσε τότε πολύ σύντομα να απαιτήσει πολιτικό αντίτιμο: με την κατοχή της Ταϊβάν, χωρίς οι ΗΠΑ να κουνήσουν το δαχτυλάκι τους· και αναγκάζοντας την Ιαπωνία να ζητήσει επιτέλους συγγνώμη και να την αποζημιώσει για τη βάρβαρη συμπεριφορά της στη δεκαετία του 1930, κάτι που το Τόκιο μέχρι σήμερα πάντα αρνιόταν να κάνει.
Επομένως, ο κόσμος σε μεγάλο βαθμό σήμερα βρίσκεται στα χέρια τριών αρπακτικών που εκμεταλλεύονται τους ίδιους τους πληθυσμούς τους και όλους εκείνους που επιτρέπουν στους εαυτούς τους να υποταχθούν: τη Ρωσία, την Κίνα και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πολλά μπορούν ακόμη να αλλάξουν: Η Κίνα θα μπορούσε να βυθιστεί σε μια οικονομική, πολιτική, στρατιωτική ή οικολογική κρίση. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να συνέλθουν και να συνειδητοποιήσουν ότι γι’ αυτές τίποτα δεν είναι πιο πολύτιμο από την ανάπτυξη των συστημάτων υγείας και εκπαίδευσης και την ενίσχυση των συμμάχων τους.
Η Ευρώπη δεν μπορεί απλώς να ελπίζει σε ένα τέτοιο σενάριο. Πρέπει να αποδεχθεί την πραγματικότητα ως έχει και να κατανοήσει ότι έχει μια μοναδική ευκαιρία να συγκεντρώσει, σε μια γεωστρατηγική συμμαχία, όλους εκείνους που δεν θέλουν να βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο κανενός από τους τρεις μεγάλους τυράννους. Για να το κάνει αυτό, πρέπει πρώτα να προστατεύσει τον εαυτό της: με το να εξοπλιστεί ενάντια στη Ρωσία· με το να προστατευτεί, μέσω δασμών και ποσοστώσεων, από την εισβολή των κινεζικών προϊόντων που θα έχουν αποκλειστεί από τις αμερικανικές αγορές· με το να αναπτύξει τα μέσα για να αντισταθεί σε πιθανούς μελλοντικούς αμερικανικούς εκβιασμούς (σχετικά με το ηλεκτρονικό νόμισμα, τα ομόλογα του Δημοσίου, τη στρατιωτική προστασία, τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων και του λογισμικού τους)· και με το να προσελκύσει επενδύσεις και ταλέντα που φεύγουν από αυτές τις τρεις κολάσεις. Αυτό είναι ένα τεράστιο εγχείρημα. Και είναι εξαιρετικά επείγον.
© 2025 Jacques Attali
― Μετάφραση: Μιμή Βασιλάκη
Σημ. ARB: Το άρθρο «Quand les États Unis servent de marche pied à la Chine» του Ζακ Ατταλί δημοσιεύθηκε στην Les Echos στις 18 Απριλίου 2025.
Comments